لزوم توجه بیشتر در تهیه و اجراء طرح های جامع و تفصیلی شهرها

محمد رضا کوچک زاده

عضو شورای اسلامی شهر یزد

نظر به اینکه تهیه طرح تفصیلی شهر یزد مراحل نهائی خود را طی می کند، بررسی و آسیب شناسی در تهیه و اجرای اینگونه طرح ها به شرح زیر تقدیم می گردد، امید است مورد توجه ، نقد و بررسی صاحب نظران قرار گیرد.

الف- مقدمه :

باتوجه به اینکه طرحهای جامع و تفصیلی شهرها باید تأمین کننده نیازها و موجب آسایش برای زندگی شهروندان در شرایط فعلی و آینده باشد، لذا قانونگذاران و برنامه ریزان مدیریت شهری، سالهاست که ضرورت تهیه طرح جامع برای هر شهر و طرح تفصیلی مبتنی بر آن طرح جامع را تشخیص داده و تکلیف نموده اند. در تهیه طرح جامع عموماً کلیاتی از کاربریها و تراکم های مورد نیاز هر منطقه از هر شهر و محدوده های قابل توسعه و شبکه های موجود و نیازهای آتی در مقیاس همراه با ضوابط مربوطه، در افق 10 ساله تعیین می گردد و در آن چشم انداز، تصویر آینده شهرها ترسیم می شود، براساس طرح جامع، طرح تفصیلی با دقت بیشتر و در مقیاس با مطابقت با وضع موجود و طراحی با تعیین کاربریها و تراکمها و عرض شبکه ها و غیره، با توجه به سطوح و سرانه های لازم صورت می گیرد. اینگونه طرحهای شهرسازی پس از طی مراحل بررسی و تصویب در استان (به ترتیب پس از تأیید شورای اسلامی شهر و بررسی فنی در کمیته فنی کمیسیون ماده 5 و سپس کمیسیون ماده 5 و عنداللزوم در شورای

برنامه ریزی و توسعه استان) با بررسی و تصویب در شورای عالی معماری و شهرسازی نهائی و برای اجراء به دستگاههای ذیربط ابلاغ می گردد، عموماً در تهیه و تصویب به موقع و سپس اجرا طرح جامع و تفصیلی شهرها تأخیرات و مشکلاتی وجود دارد که بدین لحاظ بخش عمده ای از این طرح ها اجرائی نمی شود یا تغییر می کند که برای آسیب شناسی، می توان پاره ای از این مشکلات را به شرح زیر بیان نمود که از مشکلات اساسی حال و آینده شهرهاست و باید چاره اندیشی شود و بیشتر توجه نمود و نیز مراقبت کرد تا هرچه بهتر طرح های مصوب و

سنجیده ای تهیه و اجراء گردد و بدین ترتیب افق روشن آینده را برای نسل های آتی به ارمغان آورد.

ب- مشکلات و کمبودها:

1) بعضاً عدم جامع نگری کافی در تهیه طرح های جامع و تفصیلی، با در نظر گرفتن شرایط هر شهر و هر منطقه شهر از نظر پتانسیل ها و محدودیت های موجود است، که لازم است با گماردن تیم کارشناسی قوی برای بررسی و تحویل مراحل مختلف طرح و ضوابط از مشاور تهیه کننده آن طرح، از ضعف و کمبودهای احتمالی در تهیه طرحهای مذکور جلوگیری شود.

2) عموماً تعویق در بازنگری به موقع در اکثر طرح های جامع و تفصیلی باتوجه به تغییراتی که در طول زمان ایجاد می گردد و غیره. موجب ارجاع تعداد زیادی از درخواستهای تغییر کاربری، افزایش تراکم و غیره از طرف شهرداریها به کمیسیون ماده 5 برای بررسی و تصویب می گردد.

- برای نمونه تأخیر در بازنگری ها طرح جامع قبلی شهر یزد در سال 65 و طرح جامع جدید در تاریخ سال 88 ابلاغ گردیده و طرح تفصیلی موجود شهر یزد در سال70 ابلاغ شده و طرح تفصیلی جدید بیش از 4 سال است که در دست تهیه است.

3) کمبود درآمد که از مشکلات اکثر شهرداریهاست که در نتیجه شهرداریها را به توافقات تغییر کاربری ها و افزایش

تراکم ها و غیره که بعضاً مقطعی، غیراصولی و بدون آینده نگری است، وا میدارد و لاجرم در کمیسیون ماده 5 هم با ملاحظه مشکل مالی شهرداری اکثراً موافقت می شود، برای نمونه انبوه توافقات مربوطه به تغییر کاربری ها و تثبیت کاربری به تجاری است که در اکثر شهرها خیلی بیشتر از سرانه مورد نیاز حال و آینده آن شهر تجاری وجود دارد یا در حال ساخت است. در نتیجه بلحاظ این تجاریهای بیش از حد معضلات ترافیکی اقتصادی و اجتماعی و حتی فرهنگی ببار می آید، همچنین توافقات مربوط به تغییر کاربریهای آموزشی درمانی، فضای سبز و غیره به مسکونی و تجاری بلحاظ عدم پیش بینی هزینه تملک طرح های سایر دستگاه ها در بودجه سالانه آنهاست، که لاجرم با تغییر کاری این املاک موافقت می گردد و اینگونه شاهدیم که نیازها و منافع آینده شهر مورد بی توجهی قرار می گیرد. نمونه دیگر، موافقت به تغییر کاربری بعضی از کارگاهها و کارخانجات داخل حریم شهرها به مجتمع های مسکونی و غیره بدون توجه به زیر ساختهای مورد نیاز است که با توافقات به ظاهر درآمد زا برای شهرداری مشکلات فروانی بر شهر تحمیل می گردد و عواقب آن قابل پیش بینی است.

ریشه این درآمد خواهی شهرداری ها به تصمیم سالهای پیش دست اندرکاران به خودکفائی شهرداریها برمی گردد. در سال 85 در همایش مدیریت و برنامه ریزی شهری در شهر مشهد، شهردار اسبق آن شهر به این موضوع اشاره کرد که در زمان تصمیم به خود کفائی شهرداریها معضلات آن را به مسئولین مربوطه متذکر شده است ولی به آن توجه نگردیده و اکنون عموماً شاهد شهرهای با توسعه بی رویه و تجاری های بیش از حد و مشکل آفرین هستیم، راه حل این معضل عموماً اولاً تغییرات اساسی در روش کسب درآمد شهرداریها است، ثانیاً تلاش برای تهیه طرحهای جامع و تفصیلی اصولی و آینده نگرتر و ثالثاً پافشاری و عزم عمومی بر رعایت آنها در صدور مجوزها و اجراء همۀ اصول فنی و شهرسازی براساس طرح تفصیلی و ضوابط آنست.

4) عدم هماهنگی کافی و عزم عمومی برای پرهیز و همچنین جلوگیری از تخلفات ساختمانی خصوصاً احداث بناهای بدون پروانه در خیلی از شهرها از جمله شهر یزد، که آینده شهر را با تهدید مواجه می کند و راه حل آن، داشتن اجرائیات قوی و با انگیزه در شهرداری و حمایت همه جانبه از آن برای جلوگیری از تخلفات ساختمانی، در شروع تخلف است. بلحاظ عدم کنترل های کافی در سالهای اخیر شاهد ایجاد سکونتگاه های غیررسمی با ساخت و سازهای فاقد مشخصات فنی و شهرسازی در حاشیه اکثر شهرها هستیم (اعم از داخل یا خارج از محدوده)

5) مشکلات و نارسائی های قانونی از جمله مشکلات مربوط به ماده صد قانون شهرداریها که خیلی قدیمی شده و بازدارنده نیست و همچنین قوانین مربوط به سازمان نظام مهندسی ساختمان که بیشتر موجب افزایش هزینه در مرحله صدور پروانه ساختمان گردیده است و کمتر به کیفیت می پردازد و مشکل جدید، افزایش فوق العاده هزینه بیمه ساختمان، در سالهای اخیر است، که حدود 10 برابر افزایش یافته است و نیز هزینه عوارض مربوط به آتش نشانی و غیره که همه این موارد بهانه ای برای اجراء ساخت و سازهای بدون پروانه بدست می دهد و نیز مشکل مربوط به قانون حفظ باغات در شهر کم آبی مثل یزد که به لحاظ عدم توجیه اقتصادی و کمبود آب، اکثراً باغات خشکانیده و زمین آنها بدون مجوز تفکیک و به صورت قولنامه ای فروخته و در آنها بناهای بدون پروانه ساخته می شود. که امید است به همت شورای عالی استان ها و نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی و نیز دستگاه های مربوطه در قوانین مذکور بازنگری گردد به نحوی که موجب تشویق برای سازندگان قانون گرا گردد و شاهد ارتقاء کیفیت معماری و شهرسازی بناها باشیم.

بدیهی است توجه به همه موارد فوق الذکر و رفع تنگناهای موجود در طراحی و اجرا شهرسازی اصولی و جامع شهرها، از اولویت های امروز شهرهاست، یقیناً تأخیر در این امر برای فردا دیر است، چون در مقابل آیندگان مسئولیم.

ج- پیشنهادات:

لازمست برای همه شهرها طرح جامع و تفصیلی واقع بینانه اصولی و به روز تهیه و بر اجراء هرچه بهتر آنها هماهنگی و عزم عمومی ایجاد نمائیم به طوریکه اجراء این طرح ها ما را به سوی مدینه فاضله مورد انتظار جامعه اسلامی ایرانی پیش ببرد و نگذارد منافع و نیازهای مادی دستگاهها یا افراد، ضرورت های فرهنگی و اجتماعی ، رفاهی و ترافیکی حال و آینده شهرها را زیر پا بگذارد و پاسخگوی آیندگان نباشیم .

- در خاتمه لازمست از تصمیم اخیر دولت مبنی بر اختصاص وام و سایر تسهیلات برای نوسازی در بافت های فرسوده شهرها قدردانی و با اطلاع رسانی مناسب از آن حداکثر بهره برداری صورت گیرد و تلاش کنیم با این گونه نوسازیها به صورت مجموعه ای در این بخشهای وسیع و مشکل دار شهرها را، با انجام شهرسازی مجدد این بخش شهر را پر رونق نماید و از این طریق هم از مشکلات فرهنگی و اجتماعی در اینگونه بافتها بکاهیم. و هم از رشد

بی رویه شهرها جلوگیری کنیم و هم از میزان بناهای آسیب پذیر در برابر زلزله کاسته شود.

چه خوب بود در مکانیابی برای احداث بعضی از بناهای مسکن مهر از بخش هایی از بافت های فرسوده استفاده

می شد تا هم از زیر ساخت های موجود استفاده می گردید و هم موجب احیاء این بافتها شده بودیم.

بدیهی است تلاش مضاعف برای نوسازی در بافت فرسوده وسیعی مثل بافت فرسوده شهر یزد که حدود محدوده این شهر را شامل می شود باید در اولویت برنامه ریزی کوتاه مدت و بلند مدت در این شهر آسیب پذیر در مقابل هرگونه حادثه غیرمترقبه قرار گیرد. برای تحقق این امر ایجاد ارتباط خوب با ساکنین و مالکین با استفاده از دفاتر تسهیل گری در محلات برای جلب نظر و مشارکت ساکنین از مرحله طراحی تا اجراء و نیز تأسیس دفاتر الکترونیک در شهرداریها به منظور تسریع در صدور پروانه ساختمان و همچنین بهره گیری از روشهای مناسب تأمین مالی جهت نوسازی در این بافتها از ضروریات است.

با آرزوی توفیق الهی